Kılıç Bakımı
Tarihi Savaş Sanatları çalışmalarında kullanılan çelik antrenman kılıçları (federschwert) ve hançerlerinin düzenli olarak bakımının yapılması ve uygun şartlarda saklanmaları gerekir.
Tarihi Savaş Sanatları çalışmaları için üretilen çelik antrenman kılıçları, hançerleri ve diğer çelik silahlar, esnek ve sağlam olmaları için genellikle yüksek karbon içeren çeliklerden üretilir ve bu sebepten paslanmaya karşı düzenli olarak bakıma ihtiyaç duyarlar. Paslanmaz çelik, yüksek karbon çeliğine göre daha ağır, daha sert ve esnemez yapıda olduğu için Tarihi Savaş Sanatları çalışmaları sırasında kırılmaya ve yaralanmalara sebep olma tehlikesi taşımaktadır ve bu sebepten ötürü tercih edilmez.
Uygun şekilde bakımı yapılmayan kılıçlar paslanır. Paslanma çeliğin içinde ne kadar derine ilerlerse, kılıçlar yapı olarak zayıflar ve kırılma ihtimalleri yükselir.
Paslanma nedir?
Paslanma veya oksidasyon, çelik içerisinde bulunan demir atomlarının (Fe), havada bulunan oksijen (O) ile etkileşime girmesi sonucu oluşur, demir oksit olarak da tanımlanır (Fe2O3).
Paslanmış demir, hacim olarak genişler. Genişlerken etrafına baskı uygular ve çeliğin genel yapısının zayıflamasına sebep olur. Yüksek karbon çeliğinden üretilen federschwert kılıçlar gibi ısıl işlem sonucu tav edilmiş ve sertleştirilmiş çeliklerde bu baskı çeliğin kristal yapısında mikroskopik kırılmalara ve zayıflamaya sebep olur.
Paslanma süreci, çelik oksijen ile temas ettiği sürece devam eder. Havada bulunan nem, doğrudan su ile temas, tuzlu sıvılar (örn. deniz tuzu, ter) bu süreci hızlandırır.
Paslanmış demir asidik bir solüsyonla temas sonrası tepkimeye girecektir ve WD-40 gibi ürünler ile temizlenebilir.
Paslanmayı önlemenin yolu, çeliğin oksijen ile temas etmesini engellemektir.
Çelik Kılıçların Bakımı ve Saklanması
Tarihi Savaş Sanatlarında kullanılan çelik kılıçların bakımı ve saklanması için özellikle çaba gösterilmesi gerekmektedir.
Çalışmalar sırasında kılıçların çelik namlularına dokunulması, kılıçların ter veya yağmura maruz kalması veya antrenman sonrası taşınırken yerleştirildikleri çanta içerisinde terli spor kıyafetleri ile yan yana durmaları, bu kılıçların paslanma süreçlerini hızlandırmaktadır.
Temel bir prensip olarak, çelik kılıçların her antrenman sonrası temizlenmeleri uygundur.
Kılıç Bakımı
Çelik kılıçların temizliği için aşağıdaki ürünler yeterli olacaktır:
- WD-40 veya benzeri, düşük asidik nitelikte temizleyici ürün. Temizleyici kimyasallar kadar çok yönlü etkisi olmasa da, sirke gibi düşük asidik sıvılar da kullanılabilir.
- Bulaşık süngeri veya benzeri aşındırıcı yüzeye sahip bir bez.
- Temiz bir bez veya kağıt.
Temizlik işlemi sırasında çeliğin yüzeyinden 1-2 mikron kalınlığında ince bir tabaka kalkacaktır. Çelik yüzeyler ile yapılan her türlü parlatma, cilalama, pas temizleme gibi işlemler, çelik yüzeden bir tabakanın aşınarak kaldırılması ve altında bulunan temiz yüzeyin ortaya çıkartılması temeline dayanır.
İşçilik ne kadar iyi yapılmış olursa olsun, çelik kılıçların yüzeyinde pas oluşumu için uygun ortam sağlayan çukur yüzeyler veya çizikler mevcuttur veya çalışmalarda kılıç zedelendikçe bu çukur ve çizikler oluşacaktır.
Havadaki nem çelik yüzeyinde bulunan bu çukur bölgelerde daha kolay yoğunlaştığı için, pas oluşumu genellikle buralarda başlar. Kılıcınıza bakım yaparken kılıcınızı tanımanız, temizlik sırasında dikkat etmeniz gereken noktaları görmeniz açısından önemlidir.
Ayrıca, çalışmalarda kılıçlar birbirine çarptıkça federschwert tipi çalışma kılıçlarının ilk başta hasarsız ve yuvarlak olan ağızlarında çentikler oluşacaktır. Bu çentikler sayı olarak çoğaldıkça kılıcın ağzı dişli ve tırtıklı bir yapıya bürünür, bu da çalışma esnasında diğer sporcuların giysilerine zarar verir, bu çentiklerin eğe ile biraz sürterek yumuşatılmaları gerekir.
Federschwert tipi çalışma kılıçları keskin olmadığı için temizliğin bu aşaması kolay ve zahmetsizdir.
WD-40 çelik yüzeyine uygulanır. Bezin aşındırıcı yüzeyi ile kılıcın namlusu boyunca sürterek temizlenir.
Bu süreç sonrasında çelik üzerinde gözle görülebilir ancak çok ince çizgiler oluşacaktır. Bu çizgilerin geçmesi için çeliğin ayrıca parlatılması gerekir (polisaj). Bu çiziklerin kılıcın namlusu yönünde olması için aşındırıcı bez ile namlu boyunca düz ve çizgisel hareketler ile temizlik yapılması, dairesel ovalama hareketlerinden kaçınılması önerilir.
Aynı işlem balçak ve dipçik için de uygulanır.
Not: keskin kılıçlarda bu işlem dikkatle yapılmalıdır; kılıcın keskin ağzının aşındırıcı bez ile temas etmesi, kılıcın körelmesine, kılıç ağzına yakın yerlerin özensizce silinmesi kılıcın keskin ağzının açısının değişmesine sebep olabilir. Keskin kılıçlar temizlenirken, kılıcın sırt çizgisinden ağzına doğru silinmesi önerilir.
Aşındırıcı bez ile sildikten sonra sırada sünger veya bez ile temizlik yapılmalıdır.
Burada amaç çelik yüzeyi fiziksel sürtünme ile temizlemektir.
Fotoğrafta süngerde görülen siyahlık kılıcın yüzeyinden temizlenen pislik olduğu kadar, aşındırma ile yüzeyden kaldırılan demir tozudur.
Temizliğin son aşaması, kağıt bir havlu ile kılıç yüzeyinin temizlenmesidir.
WD-40 asidik nitelikte olduğu için, çeliğin WD-40’tan tamamen kurulanıp temizlenmeden kaldırılması ve saklanması doğru değildir. Kılıcın üzerinde WD-40 veya benzeri asidik sıvıların bırakılması kılıcın kararması veya aşınmasına sebep olabilir.
Bu aşamadan sonra dilenirse parlatma (polisaj) veya patina işlemi yapılabilir. Elle parlatmak için kılıcın kuru ve yumuşak bir bez uzun bir süre ovalanması yeterlidir, bu işlem için çelik parlatıcı ürünler kullanılabilir.
Kılıçların saklanması
Kılıçların uzun süreli saklanması için en uygun yol, balçak veya kabzalarından aşağı asılmalarıdır.
Kılıcın ucunu yere dayamak, ağırlığın zamanla kılıcın namlusunu eğmesi ihtimalini artıracaktır.
Temizlenen ve bakımı yapılan kılıçlar, mutlaka yağlanmalıdır. Yağ, çelik yüzeyi kaplayarak ve hava ile temasını geciktirerek kılıcın paslanmasını önleyecektir. Bu işlem için dikiş makinesi yağı veya özel kılıç yağlar tercih edilir, ancak bunların yokluğunda zeytinyağı bile kullanılabilir. Ancak en uygun ürün balmumu karışımlı ve kılıçlar için özel üretilen yağ türüdür. Zeytinyağı gibi sıvı yağlar incedir, kılıç yüzeyinde istenildiği gibi bir tabaka oluşturmakta ve bunu sürdürmekte yetersiz kalırlar. Makine yağları daha kalındır ve yüzeye daha iyi tutunur. Ancak kılıcın asıldığı yerden aşağıya yağ damlama ihtimali vardır.
İstanbul gibi deniz kıyısı ve havadaki nemin yüksek olduğu yerlerde, çelik kılıçların paslanmaya karşı daha sık bakım görmeleri ve uygun şekilde yağlanarak korunmaları önemlidir.